Onzekerheid en de menselijke geest6 min read

Deze grafiek stond vorige week op twitter en toen moest ik er nog om lachen. Zo Amerikaans: ja, dat zou daar gebeuren!

Nu, nog geen week later, is het lachen me wel vergaan. Ik zie dit namelijk nu overal om mij heen gebeuren, zelfs in mijn eigen hoofd en hart. Mijn linkedin feed staat opeens vol van berichtjes van allerlei experts (uit het bedrijfsleven voornamelijk) die me overtuigend toeroepen dat de huidige maatregelen veel te drastisch zijn en dat we de economie om zeep helpen. Tegelijkertijd zie ik een andere groep experts (uit de sociale en spirituele sector voornamelijk) uitroepen dat niet de economie eraan gaat, maar wijzelf door gebrek aan aanraking en nabijheid. Een derde groep spreekt over achterstanden bij kinderen, een vierde groep maakt me bang voor al het huiselijk geweld dat nu aan het gebeuren is.

En weet je? Ze hebben allemaal gelijk. De economie ligt op zijn gat en dit heeft voor heel veel mensen ongelofelijk veel impact. De vraag of wij allen de komende twee jaar willen blijven leven, zonder anderen nog te mogen aanraken, is een hele heftige maar wel terechte vraag (die ik niet makkelijk met Ja! kan beantwoorden). Mijn kinderen doen het super goed in het thuisonderwijs, maar ik weet dat zij bevoorrecht zijn met goede technologie en heel veel hulpbronnen. En hulpverleners weten al langer dat een zomervakantie leidt tot meer huiselijk geweld, dus laat staan wat deze periode, opeen gepropt met de bijkomende stress, veroorzaakt.

Tegelijkertijd word ik zo boos en verdrietig van al deze experts. Ik snap dat niet zo goed eigenlijk: waarom raakt dit me zo? Waarom kan ik niet over dit onderwerp een rustig afgewogen gesprek hebben, waarom lukt het me zo slecht om iedereen in zijn waarde te laten? Het gebeurt me ook op straat en in de supermarkt: ik heb me nog nooit zo geërgerd aan de mensen om mij heen. Waarom eigenlijk? Waarom let ik zo op iedereen die zich niet aan de regels houdt? Is dat uit angst voor de ziekte? Of is het iets anders? 

Ik denk dat het iets anders is. Ik denk dat ik op dit moment bij mezelf merk dat ik niet tegen de onzekerheid kan. Het niet weten wat goed is. Het niet weten wat verstandig is. Niet weten hoe lang dit gaat duren, hoe erg het gaat worden. Niet weten hoe ziek ik zal worden, als ik het krijg. Niet weten of ik – of mijn ouders en familie – deze periode zal overleven. Het niet weten van de afgelopen weken heeft me uitgehold, ik kan niet meer.

En dat zie ik ook in al die experts op het internet. Ik geloof niet dat ze echt vinden dat de politiek en het RIVM het tot nog toe fout hebben gedaan. Ik denk dat ze best blij zijn met hoe het tot nog toe is gegaan: we hebben geen IC-drama’s gehad, we hebben wel fouten gemaakt (zie het aantal zieken in verzorgingstehuizen) maar we zijn wel blijven kijken, blijven leren, blijven aanpassen. We zijn als land solidair, vol compassie en we zijn samen echt sterker.

Hoe mooi dat ook is, al die goede actie de afgelopen weken heeft niet geleid tot een uitkomst. Tot een oplossing. Tot zekerheid. En dat schuurt in mijn ziel, en ik geloof in de ziel van veel mensen. Het is tijd voor rust in ons hoofd, en in ons hart. En om dat te krijgen, hebben we duidelijkheid nodig. Laat er nu een recept zijn om duidelijkheid te krijgen! Je hebt drie dingen nodig: 

• Een vijand: een groep ‘foute mensen’ waar je je tegen af kan zetten. 
• Een held/helden: een sterke leider of een  groep ‘goede mensen’ waar jij je bij aan kan sluiten.  
• Een duidelijke, uitvoerbare actie die je NU kunt nemen. 

Dit zie ik ontstaan om mij heen en op het net. Mensen die hun duidelijke actie nemen. Mensen die het rommelige, multi-dimensionale plaatje van de pandemie platslaan tot 1 grafiek: “Alleen ouderen sterven!”  “Zweden laat zien dat het wel kan!” “Lockdown helpt niet!” Heerlijke eenduidige beelden waar we ons aan vast kunnen houden. Zekerheden om te koesteren.

Ze zijn nep natuurlijk, die zekerheden. Ze bestaan niet. We weten simpelweg te weinig om zekerheden te hebben. Niet over het virus, niet over de effecten van de maatregelen, niet over de ontwikkelingen van behandelingen en vaccins. We hebben nooit eerder onderzocht (het leek altijd een wat onethisch experiment) wat het simpelweg bruut stilzetten van het leven doet met een wereldeconomie. We weten niet wat de psychische effecten zijn van een langer durende anderhalve meter economie (wederom, ethische bezwaren bij onderzoeken van deze aard). We gokken, we extrapoleren, we kijken in onze glazen bol en voorspellen de toekomst.

Iemand zei het heel mooi tegen mij laatst: eigenlijk missen we God. We zijn zo gewend geraakt aan het idee dat we zelf als mens alles in de hand hebben, we zijn niet meer geoefend in het loslaten, het overgeven, het vertrouwen op een onzichtbare go(e)dheid. Ik herken dat heel sterk: ik ben agnost, en het idee dat ik niet zelf verantwoordelijk ben voor mijn eigen omgeving, steekt me. Ik verzet me. En toch…. Kan ik echt waarmaken dat ik mijn ouders gezond hou als ik maar netjes boodschappen voor ze doe? Of zijn mijn boodschappen het bidden van een gelovige: rituelen die het boze oog hopelijk van mij weghouden?

Ik ben in de war, ik wil niet meer onzeker zijn. Tegelijkertijd word ik verdrietig van alle mensen die hun onzekerheid proberen te verkleinen door stelling in te nemen en anderen de schuld te geven. Dat lost niets op en maakt het uiteindelijk echt slechter.

Hoe naar en onprettig dit ook is, we komen hier niet van weg zonder onze kiezen op elkaar te zetten, elkaar in de ogen te blijven kijken en te blijven zeggen: ik weet het niet, ik kan in mijn eentje geen veilige route bedenken. Zullen we samen werken om te kijken of we deze storm kunnen uitzitten? Zullen we een koers bedenken, bijstellen en veranderen, steeds in samenspraak? Zullen we dat in vertrouwen en respect doen, omdat we zeker weten dat we het NIET zeker weten?