Het nieuwe jaar begint bij mij met een nieuw gezichtspunt. Of liever gezegd: het langzame besef dat ik in mijn leven bepaalde gezichtspunten heb genegeerd. Niet uit kwade wil, maar uit een totale onwetendheid.
Het zaadje voor dit langzame besef werd eind vorig jaar al gezaaid. Ik probeer nu de leergang ‘Religion, conflict and peace‘ te volgen bij Harvard online. Ik zeg probeer, want de stof is ongelofelijk zwaar en heftig. Ik doe deze echt langzaamaan in kleine brokjes. De leergang start vanuit godsdienstwetenschap en kijkt naar de verbindende en verwoestende kracht van religie. In een van de eerste weken kwam Galtung’s theorie over intstitutioneel geweld aan de orde. Kort door de bocht zegt die theorie dat een onderdeel van geweldpleging zit in onze structuren en instituties: we marginaliseren het geluid van bepaalde groepen in onze maatschappij, met als gevolg dat deze groepen geen of verminderde toegang hebben tot de voordelen van onze maatschappij. Ook zonder ‘zichtbaar geweld’ tegen bepaalde groeperingen, kan een maatschappij zo gewelddadig zijn.
Het marginaliseren van bepaalde groeperingen is natuurlijk een ‘hot topic’ in de maatschappij vandaag de dag. De gele hesjes en hun demonstraties geven geluid aan de niet-gehoorden: hun woede komt voor uit het gevoel niet mee te doen in de maatschappij.
Het marginaliseren van groepen komt ook heel treffend naar voren in dit filmpje van Joris Luyendijk (kijk het filmpje aub even voor je verder leest, het is maar 2 minuten).
Zoals Joris het treffend stelt: we lachen het weg, maar wij die lachen, wij zijn het probleem. We marginaliseren een hele groep mensen, zetten ze weg als dom. En – zo zegt hij terecht – we lachen niet expres uit gemeenheid! Hij stelt het zelf, hij had ook gelachen als hij zich niet toevallig net lang verdiept had in het verhaal van PVV-stemmers. We doen het uit onwetendheid. We zijn onderdeel van een maatschappij die – om het met Galtung te zeggen – institutioneel geweld pleegt tegen PVV-stemmers.
Heftig om me te beseffen, nog heftiger om op te schrijven. Maar toch is dit het besef dat langzaam bij me opkomt de afgelopen weken: het besef dat we structureel bepaalde groepen níet aan het woord laten. Ik verdiep me momenteel in zwerfjongeren, en wat mij opvalt is dat ik heel veel onderzoek kan vinden en lezen, maar dat ik nauwelijks onderzoek kan vinden dat gebaseerd is op gesprekken met deze jongeren zelf. Onderzoeken zijn gebaseerd op cijfers en feiten of op interviews met hulpverleners. Waarom is me dat eerder nooit opgevallen? Ik heb jaren gewerkt in het jeugddomein. Waarom is me nooit eerder opgevallen dat bij al die onderzoeken naar de effectiviteit van het jeugdbeleid, maar zelden de ervaringen en meningen van jongeren en hun gezinnen centraal gesteld worden?
Neem nu deze TED talk. Hierin beschrijft J. Marschall Shepherd, een meteoroloog, hoe lastig het voor hem is dat mensen niet geloven in de menselijke invloed op klimaatverandering. Zijn TED talk is in de basis precies zo als ik hem had kunnen houden, een paar weken geleden in mijn onderzoek. Hij onderschrijft drie grote biasses:
Deze biasses komen kortweg op het volgende neer: je ziet feiten die corresponderen met jouw overtuiging veel makkelijker (confirmation bias), je denkt dat je meer weet dan je eigenlijk weet (Dunning-Kruger effect) en je voelt stress als je geconfronteerd wordt met ervaringen die jouw overtuigingen/wereldbeeld aantasten (cognitive dissonance). Ik heb hier eerder in mijn blogs over geschreven.
Volgens Shepherd houden deze biasses, gecombineerd met onwetendheid en mis-informatie (vergelijk ook Joris Luyendijk) ons gevangen in onze overtuiging.
Hoe stappen we uit deze gevangenis, volgens Shepherd? We moeten ons bewust worden van onze biasses, we moeten zorgvuldiger onderzoeken waar we onze informatie vandaan halen en tenslotte: we moeten praten over onze ervaringen. Hij staaft dat met een schitterend kort filmpje (op ongeveer 10:30 in de TED talk van Shepherd, link onder de foto gaat naar het juiste moment) waarin een andere Meteoroloog vertelt hoe hij er achter kwam dat hij zichzelf in deze gevangenis vasthield: hoe hij alleen maar wetenschappelijk bewijs zocht (en vond) dat mensen géén invloed hadden op het klimaat. En wat het met hem deed toen hij dit eenmaal door had.
Ik vond het een schitterend filmpje, en was onder de indruk van het idee dat Shepherd poneerde dat we vooral moeten praten over onze ervaringen. Het horen van een werkelijke verandering van inzicht, het daadwerkelijk zichtbaar krijgen van zijn eigen biasses, door iemand die dit over zichzelf vertelde, vind ik superkrachtig. Verhalen vertellen helpt om leerervaringen door te geven.
Maar, en dit is een grote maar, wat ik ontzettend jammer vond aan de TED talk, was de superieuriteit die het praatje uitstraalde. Hoeveel sterker was het verhaal geweest, als Shepherd zijn betoog had geïllustreerd met voorbeelden waarin hij zélf gevangen was in zijn biasses? Waarom het betoog zo opstellen dat het leek alsof alleen klimaatontkenners vastzitten in de gevangenis van onwetenheid en vooroordelen? Was dit weer het lachen in de zaal bij de PVV-stemmer?
Al met al begin ik 2019 met een behoorlijk moment van bezinning. Bezinning over mijn eigen oogkleppen. Bezinning over de realiteit van mijn onderzoek, dat toch wel het doel heeft om ‘de ander’ te veranderen. Deze XKCD geeft redelijk treffend weer hoe ik dit onderzoek ooit starte:
Ik laat het besef langzaam groeien. Kleine stapjes, want dit is best spannend. Ik wil deze maand nog twee belangrijke dingen doen:
1. Voor jullie de ‘Deep Story’ inspreken die staat in het boek Strangers in their own land, het verhaal van de tea party-stemmers uit het diepe zuiden van Amerika. Mijn eerste blik in het verhaal van de gemarginaliseerden.
2. Een blog schrijven over hoe ik denk dat dit besef van marginalisering en institutioneel geweld niet alleen maar ellende is, maar ook een sleutelinzicht geeft in hoe we wél samen in staat gaan zijn om onze wereld mooier te maken. Namelijk door verhalen te vertellen. De kracht van eerlijke, persoonlijke, verhalen, is voor mij steeds duidelijker geworden. Maar daarover meer in een volgend blog.
Ik ben het hartgrondig met je eens Marian. Het filmpje van Joris Luyendijk is heel erg illustratief. Het trieste is dat dit al heel lang gebeurt. Ik kan mij nog als de dag van gisteren bijvoorbeeld de discussies over Fortuyn herinneren. Dat is een kleine 20 jaar geleden. Mensen die zijn ideeen sympathiek vonden werden net zo weggelachen en niet serieus genomen.
Een belangrijk inzicht en eentje om vast te houden. De realisatie zelf is belangrijk als eerste stap, maar helaas behoor je in die kleine minderheid van mensen die dat bewustzijn delen, nog steeds tot de grotere groep van mensen die dit doen: wij allemaal. Het is niet uit te zetten, je kunt jezelf hooguit conditioneren om het heel snel bij jezelf op te merken en strategiën vinden om het bij andere aan te wijzen zonder daarmee hun aandacht of sympathie te verliezen.
In bredere zin denk ik dat het ook een gevolg is van de tyrannie van simplistisch democratisch denken: ons wordt geleerd dat democratie het eerlijkste systeem is en Goed. We leren dan ook vrij snel dat in een democratie een minderheid nu eenmaal maar genoegen moet nemen met de wensen van de meerderheid (‘majority rule’), maar het verhaal dat volgt over individuele onvervreembare rechten en de rechten van minderheden wordt al snel ingewikkeld en onderwerp van discussie.
De observatie dat een minderheid zich niet gehoord voelt en telkens wordt overgeslagen als het gaat om het ophalen van meningen – of dat die mening simpelweg wordt aangehoord en terzijde gelegd omdat het de mening van een minderheid is, is belangrijk. Maar hoewel je op een persoonlijk niveau een verschil kan maken door je bewustzijn ervan te vergroten, is het nog niet makkelijk om te bedenken hoe we daar ook als maatschappij handen en voeten aan kunnen geven.