Als je zwanger probeert te worden, zie je overal kinderwagens. Als je probeert af te vallen, zie je overal taartjes. Je ziet datgene, waar je op let.
Dit werkte al zo toen ik probeerde te leren motorrijden. Mijn instructeur verzuchte dan teleurgesteld na de zoveelste keer dat ik omgevallen was omdat ik tegen een stoeprand of pion aanreed: je rijdt daarheen, waar je naartoe kijkt.
Ons hoofd is zo gebouwd, dat we de feiten en gebeurtenissen om ons heen het best zien en onthouden, als ze in lijn zijn met het wereldbeeld dat we al hebben. We hebben een hang naar consistentie: als we eenmaal een mening hebben gevormd, willen onze hersenen niet meer continu het gevoel hebben dat ze het werk over moeten doen. En dus letten onze hersenen het liefst alleen op die dingen, die onze mening verstevigen. Zoals Charles Darwin al schreef in zijn biografie: “Ik heb gedurende vele jaren, een gouden regel gevolgd, namelijk dat zodra ik een feit, een nieuwe observatie of een gedachte tegenkwam die mijn theorieën tegensprak, ik deze zo snel mogelijk moest noteren: want de ervaring heeft mij geleerd dat ik dat soort feiten of gedachten veel sneller vergat dan feiten of gedachten die mijn theorie ondersteunden.”
Dit trucje van je brein dat Darwin al zag en beschreef, heet de bevestigings-voorkeur (Confirmation Bias in het engels). Deze bevestiging-voorkeur wordt al honderden jaren beschreven, maar ook steeds vaker wetenschappelijk onderzocht. Recent hebben onderzoekers aan de UvA ook wetenschappelijk vastgesteld dat de confirmation bias optreedt, ook bij simpele beslissingen waar je als mens geen status, identiteit of eigenwaarde aan ophangt. In het onderzoek hebben ze mensen gevraagd welke kant zij dachten, dat een bepaald stippenpatroon op bewoog (weet je nog wat ik gezegd heb over het zien van patronen in alles?). Dit vroegen ze twee keer bij verschillende onderzoeken. En wat bleek? De mensen die in het eerste onderzoek vonden dat de stippen vooral naar rechts bewogen, zagen dit beeld bevestigd in het volgende onderzoek. En de mensen die vonden dat de stippen vooral naar links bewogen in het onderzoek? Je raad het al: ook zij vonden dat het tweede onderzoek hun eerdere mening bevestigde.
Wetenschappers zijn al langer aan het stoeien met de confimation bias. In het onderzoek uit 1951 naar een american football wedstrijd die ongelofelijk ruw verlopen was, kwam het trucje van je brein ook ter sprake. De wedstrijd was ruw met veel overtredingen en zelfs gewonden, en leidde nog weken tot beschuldigingen over en weer tussen de voetbalclubs. De onderzoekers zijn de supporters van beide kanten vragen gaan stellen over de wedstrijd. Ook hier weer was de confirmation bias klip en klaar: de beide groepen supporters zagen een totaal andere wedstrijd. In de woorden van de onderzoekers: “de ‘zelfde’ zintuigelijke invloed vanaf het football-veld, doorgegeven via de visuele mechanismen aan het brein, gaven overduidelijk een totaal verschillende belevenis aan verschillende mensen”.
Volgens Stephan Lewandowsky, een psycholoog die onderzoek doet naar het geloof in samenzweringen, speelt de confirmation bias een ongelofelijk belangrijke rol bij het polariseren van de mening van mensen (het geloof in samenzweringen). Hij noemt het ‘cherry picking’: mensen kiezen dat ene wetenschappelijke feit of die ene empirische ervaring uit, die hun stelling bevestigt. Denk aan: “Roken is niet slecht voor je, dat is een verzinsel van de overheid. Mijn oudoom heeft zijn hele leven een pakje per dag gerookt en die is 98 geworden!” Of denk aan: “Het klimaat warmt helemaal niet op! Hoe ik dat weet? Kijk, ik gooi een sneeuwbal! (echt gebeurd in de senaat in Amerika trouwens).”
De confirmation bias: onze beste vriend in tijden van onzekerheid. Ons warme dekentje van consistentie. De regisseur in ons hoofd die ons vertelt waar we moeten kijken, wat we moeten zien. Lekker duidelijk en helder.
Maar de confirmation bias is ook onze gevaarlijkste tegenstander. Omdat hij zo vaak staat tussen ons en andere mensen. Omdat hij ons weerhoudt van het leren kennen en waarderen van andere gezichtspunten. Omdat hij ons de barricades op duwt en modder laat gooien op het internet.
Dus laten we allemaal een beetje meer zijn zoals Darwin: onthoud die momenten dat je wereldbeeld even wankelt. Schrijf het op, fotografeer het, deel het op instagram. Laten we het samen vieren, als onze ballonnen barsten! (levert overigens ook hele leuke filmpjes op).
