In het kader van mijn voortdurende nieuwsgierigheid ben ik een nieuwe leergang begonnen aan HarvardX: Religion, Conflict and Peace. Ik vind het heel heftig om deze leergang te volgen: het gaat over religie, over nationalisme, over tribalisme en sektarisme (de mooiste quote tot nog toe uit de opleiding: ‘Sectarism is belonging gone bad”). Alle dingen waar ik de laatste tijd mee worstel in mijn onderzoek, en dus een prachtige verdieping, maar ook zware kost.
De reden dat ik deze kost toch met jullie wil delen, is dat deze leergang me weer inhamert, wat ik eerder al ontdekte in mijn zoektocht naar het veranderen van mening: de onaantrekkelijkheid van twijfel.
Twijfel is an sich al een beetje een laf woord. Het voelt onaf, alsof je nog niet klaar bent met werken. Twijfelen is een staat waar je zo snel mogelijk uit wil komen. Tegelijkertijd zie ik als ik me verdiep in de grote tegenstellingen waar ons land – en onze wereld – momenteel mee worstelt, dat twijfel steeds weer het startpunt is van begrip en verzoening. Twijfelen, niet weten, uitstellen van je mening: het zijn deze eigenschappen die het mogelijk maken om de dialoog te starten over de kloof van het ongelijk heen.
Twijfel, en een oneindige hoeveelheid thee. Want of het nu gaat om het abortusreferendum in Ierland of de gesprekken tussen ouders van overleden kinderen in Israël, een dialoog met twijfel en respect voor de ander kost tijd. Veel tijd. In Ierland heeft een ‘Citizens Assembly’ – een groep van willekeurig gekozen burgers – van november 2016 tot april 2017 overlegd over de tekst van het amendement van de grondwet over abortus. Zes maanden, en heel veel thee later, is het amendement ingebracht in een referendum. Dit jaar is dat referendum gehouden, en Ierland heeft voor het amendement gestemd. Sindsdien is abortus volgens de Ierse grondwet is niet meer illegaal.
In Israël praten ouders van door geweld om het leven gekomen kinderen – Joodse en Palestijnse ouders – met elkaar. En staan ze schouder aan schouder om het geweld te beëindigen. In de prachtige documentaire ‘Encounter Point‘ (gewoon te zien via de youtube link, van harte aanbevolen!) zie je ook deze ouders praten met hun ‘eigen’ achterbannen. Jaren van geweld, angst en propaganda maken het lastig om hun boodschap van vrede te verkondigen. Stapje voor stapje blijven deze ouders werken aan een wereld waarin geweld niet meer gewoon is. Ook dat kost tijd, en thee.
Twijfel is dus een groot goed. Maar tegelijkertijd lijkt twijfel ons buitenspel te zetten. Zoals een deelnemer van de meet up in november het verwoordde: ik weet helemaal niet meer hoe ik een mening moet vormen over veel dingen! Ik lees informatie, probeer me te verdiepen, zie standpunten al ontstaan en botsen en dan… trek ik me terug. Doe ik niet meer mee.
Een voormalige bewoner van een nederzetting in de bezette gebieden verwoordde het in Encounter point als volgt (vertaald): De linker- en rechtervleugel in dit land hebben het maar makkelijk. Zij weten wat hun mening is, ze hebben de waarheid helder. Ze printen hun waarheid op een sticker en plakken die achterop hun auto. Maar hoe moet dat met mensen als ik? Mensen van wie de waarheid en mening wel een A4-tje lang is? Dat past niet op een sticker! Niemand leest mijn mening.
Op de meet up werd de stemming aan het eind van de avond opstandig. Wij twijfelaars worden gemarginaliseerd, zo besloten we. We moeten onze plaats opeisen! Het is tijd voor een Radicale Middenpartij. Het is tijd om het geluid van de twijfelaar te normaliseren, wat heet, te idealiseren: twijfel is goed voor u!
Of zoals Atalia Omer (Associate Professor of Religion, Conflict, and Peace Studies, Universiteit van Notre Dame) het zegt: we moeten opnieuw nadenken over nationaliteit, identiteit en burgerschap. Door met elkaar te praten, kritisch te zijn en in dialoog te blijven, kunnen we vastgeroeste definities van burgerschap ‘denaturaliseren’. Dat betekent dat we ze on-gewoon maken, het ingesleten patroon ter discussie stellen. Door dat te doen, kunnen we met een verse blik kijken naar onze eigen identiteit en naar onze definitie van rechtvaardigheid.
Dus dat is mijn goede voornemen voor 2019: ik ga veel thee drinken met mensen die ik nog niet ken. Ik ga mijn eigen blinde vlekken vinden. En ik ga proberen om stapje voor stapje mijn ingesleten definities te onderzoeken. Want het begrijpen van de ander, dat gaat via de spiegel. Mijn reis door de spiegel zal ik dan ook in 2019 voortzetten. Ik wens jullie allemaal hele mooie dagen, en hopelijk zie ik jullie weer in het nieuwe jaar.
