Wat zien jullie op het bovenstaande plaatje? Zwarte vlekken op een witte achtergrond?
–
–
–
–
Wat u als ik zeg dat ik dit blog bijna de 101 Dalmatiers had genoemd? Helpt dat?
–
–
–
Als je nog steeds geen idee hebt, stop dan even met lezen en geniet van dit moment. Want geloof me: als ik het eenmaal uitgelegd heb, zul je nooit meer zo naar dit plaatje kunnen kijken, als je nu kijkt.
–
–
–
Goed, kan ik?
Waar dit zoekplaatje een voorbeeld van is, is van één van Hans Roslings vuistregels (zie Ken de duivel bij zijn juiste naam, voor een inleiding in deze vuistregels): Eén perspectief: zorg dat je een gereedschapskist krijgt. Wat Hans Rosling hiermee bedoelde was; je ziet dingen vaak maar vanuit één standpunt. Dat bepaalt niet alleen wat je ziet (want je ziet nooit alles wat je zou kunnen zien) maar ook hoe je datgene wat je ziet, interpreteert.
Neem dit plaatje: wat je ziet, is afhankelijk va de context waarin je het ziet. Overigens: lang hebben psychologen allemaal diepe betekenissen gegeven aan wat je hier zag, maar dat wordt heden ten dage niet meer geloofwaardig gevonden. Dus het is vooral grappig: wat zie jij?
De een ziet een jonge vrouw die naar achter kijkt, over haar schouder. De ander ziet een oude vrouw, die naar voren kijkt. De een ziet een halssierraad, de ander een mond. De Een ziet een oog, de ander een oor.
Maar waar wil ik heen met al deze plaatjes? Uiteindelijk zijn optische illusies van vrouwen en honden erg grappig, maar wat hebben ze voor betekenis bij mijn onderzoek? Waarom leer ik over optische illusies en over hoe je hoofd je voor de gek houdt?
Voor mij zit een kern in de observatie dat het heel moeilijk is om van perspectief te veranderen in deze plaatjes. Als je de dalmatiër eenmaal ziet, is het verrekte moeilijk om nog terug te komen naar dat moment dat je alleen maar verwilderd naar stippen zat te kijken. Als je de jonge (of oude) vrouw eenmaal ziet, kost het bijna hoofdpijn gevende oogturing om de andere vrouw in beeld te krijgen. Met de tijd wordt deze overigens wel makkelijker: het oog traint, en de hersenen blijkbaar ook. Ieder van jullie die dit plaatje nu al voor de honderdste keer ziet weet de oude én de jonge vrouw er binnen milliseconden uit te halen. Perspectief wisselen went blijkbaar, als beide perspectieven vertrouwd en bekend voelen.
Wat betekent dat nu voor mijn mogelijkheid om van mening te veranderen? Als ik de correspondent moet geloven, heel veel. Ze schrijven over onderzoek waaruit iets heel opvallends (en tegelijkertijd iets heel logisch) blijkt: hoe sterker je mening over een bepaald onderwerp, hoe minder je ‘ziet’ van de logische argumenten die jouw mening niet staven. Feiten zijn wellicht belangrijk voor het vormen van een mening, maar vaak niet de ‘drijvende kracht’ achter het veranderen van mening. In de beeldspraak geplaatst van de optische illusies: hoe waar het ook is dat de dalmatiër en oude vrouw aanwezig zijn in het plaatje, als je het niet wil zien, kun je het ook echt niet zien.
Voor mij werd dit punt echt ‘naar binnen’ geduwd deze week in het boek ‘Strangers in their own land’, dat ik nog altijd aan het lezen ben. Na bijna 2/3 van het boek gelezen te hebben, zat ik nog steeds in de academische, beschouwende, positie. Ik zat continue te bedenken wat ik kon gebruiken van het boek, van het onderzoek. Een echte connectie met de mensen waarover Hochschild schreef, had ik niet. De bewoners van de staat Louisiana, die dagelijks de gevolgen van milieuvervuiling door bedrijven die de regels met de voeten treden, om tegelijkertijd iedere zoveel jaar met overgave te stemmen op die politici die deze bedrijven de meeste ruimte geven, bleef voor mij vrij academisch. Ik was ‘trots’ op Hochschild dat ze zoveel moeite nam om ‘hun’ kant van het verhaal op te schrijven. Maar dat bleef het wel, ‘hun’ kant van het verhaal.
Op pagina 135 in het boek begint Hochschild aan de ‘Deep Story’ van deze mensen. Hun verhaal. Hun perspectief. Ik hoop het voor jullie binnenkort op te nemen, zodat ik jullie mee kan nemen in hun verhaal. Maar stel je voor: “je staat al jaren in de rij voor de ‘Amerikaanse Droom’. Je werkt hard en wacht geduldig. En je voelt en ziet jezelf nauwelijk vooruit gaan (soms zelfs achteruit). Steeds weer zie je ‘anderen’ voorbij lopen, voor je ergens invoegen in de rij. Voordringen? Of hun rechtmatige plek opeisen? Je weet het niet, maar je weet wel dat je hard werkt, steeds ouder wordt, en steeds verder naar achter geduwd lijkt te worden in de rij”.
De deep story van de arbeiders in Louisiana raakte me. Mijn perspectief shiftte: ik zag de oude vrouw. En voor het eerst kon ik snappen hoe deze mensen blind waren voor alle – voor mij superrelevante – argumenten over waarom ze vooral niet op de tea-party moesten stemmen. En hoe alle argumenten die voor mij nauwelijks het bekijken waard waren, bij deze mensen tot diep in hun borst raak waren. Hoe we dezelfde situatie, totaal anders konden beschouwen.
Dit dus: zorg voor een gereedschapskist. Oefen dagelijks met je eigen perspectief. Zoals een hele wijze vrouw (de hartenkoningin in Alice in Wonderland) ooit zei:
Links uit dit verhaal:
Dalmatiër optische illusie is uit: edX Science of everyday thinking, do you see what I see?
De Correspondent: Waarom slimme mensen domme dingen zeggen.
Arlie Russel Hochschild: Stranger in their own land.
Hans Rosling: Feitenkennis.